Ten artykuł został przygotowany podczas prac nad grą symulującą życie piratów Corsairs Legacy przez studio Mauris, aby popularyzować tematykę morską oraz gry o piratach. Aktualności dotyczące projektu możesz śledzić na naszej stronie, kanale YouTube oraz w Telegramie.

W tym artykule Kirill Nazarenko opowie o książce „Wyspa Skarbów” Roberta Stevensona – jednym z najsłynniejszych dzieł o piratach. Tekst ten dedykujemy wszystkim fanom Sea Dogs, Assassin’s Creed IV: Black Flag, Pirates of the Caribbean oraz Black Sails.

Witam! Dzisiejsza prezentacja będzie poświęcona powieści „Wyspa Skarbów” Roberta Louisa Stevensona, a dokładniej – temu, gdzie w jej treści kończy się fikcja, a zaczyna rzeczywistość.

Robert Louis Stevenson żył krótko, a według współczesnych standardów zmarł bardzo młodo – w wieku 44 lat na gruźlicę. Mimo to pozostawił po sobie imponującą twórczość.

„Wyspa Skarbów — fikcja czy rzeczywistość?” Kirill Nazarenko. Robert Louis Stevenson, autor „Wyspy Skarbów”

Swoją karierę pisarską rozpoczął pod koniec lat 70. XIX wieku dwoma opowiadaniami, które natychmiast przyniosły mu sławę – były to „Klub Samobójców” oraz „Diament radży”, choć w filmowej adaptacji znamy je lepiej jako „Przygody księcia Florizela”.

Dwa lata później opublikował „Dom na wydmach”, a w 1881 roku po raz pierwszy pojawiła się w czasopiśmie „Wyspa Skarbów”. Początkowo nie zyskała popularności, jednak po wydaniu książkowym stała się bestsellerem – między innymi dzięki ilustracjom.

W 1884 roku ukazała się „Czarna strzała”, a następnie „Dziwna historia doktora Jekylla i pana Hyde’a”, „Władca Ballantrae” oraz ostatnia ukończona powieść Stevensona – „Rozbitkowie”.

Oczywiście „Wyspa Skarbów” jest najbardziej znaną powieścią Stevensona. Zaledwie dwa lata po brytyjskim wydaniu została przetłumaczona na rosyjski i wiele innych języków. Z rozwojem kina zaczęły powstawać liczne ekranizacje: 2 filmy nieme, 6 filmów dźwiękowych po angielsku, 4 filmy telewizyjne, 13 seriali oraz dziesiątki adaptacji w innych językach – scenicznych, radiowych i komiksowych.

Pierwszą rosyjską ekranizację nakręcono w 1937 roku w reżyserii W. Weinstocka. Johna Silvera zagrał Osip Abdulow. Dramaturgicznie jest to jedna z najmocniejszych ról w całej historii adaptacji. Następnie powstały adaptacje z 1971 roku (reż. Jewgienij Fridman) oraz 1982 roku (reż. Władimir Woronow). Silvera zagrali odpowiednio Boris Andriejew i Oleg Borisow.

Prawdopodobnie najsłynniejszą adaptacją na obszarze postsowieckim jest kreskówka Davida Czerkaskiego ze studia Kijewnauczfilm, w której Silvera dubbingował Armen Dżigarchanian. Film łączy animację z sekwencjami aktorskimi stylizowanymi na stare kino.

Jeśli mówimy o filmach z lat 1971 i 1982, są one bardzo wierne oryginałowi Stevensona. Natomiast ekranizacja z 1937 roku znacząco od niego odbiega – zwłaszcza dlatego, że bohaterem nie jest Jim Hawkins, lecz dziewczyna Jenny przebierająca się za chłopca.

Powieść opiera się na jednej z dwóch głównych książek o piractwie XVII–XVIII wieku – dziele Charlesa Johnsona „Historia rozbojów i morderstw dokonanych przez najsłynniejszych piratów”. Autorstwo tego tekstu było długo dyskutowane – wielu przypisywało go Danielowi Defoe.

„Wyspa Skarbów — fikcja czy rzeczywistość?” Kirill Nazarenko. Daniel Defoe

Dziś naukowcy skłaniają się ku temu, że Charles Johnson był realną postacią – kapitanem, który zebrał te opowieści. Co ciekawe, im więcej dokumentów potwierdzających działalność piratów wspomnianych w tej książce odnajdują historycy, tym bardziej wzrasta jej wiarygodność. Była to zapewne zbiorcza relacja z plotek, raportów i informacji krążących po Karaibach.

Polityczne tło historii piratów wiąże się przede wszystkim z Wojną o sukcesję hiszpańską.

W ostatnich latach modne stało się określenie niektórych konfliktów jako „zerowej wojny światowej”. O takie miano ubiegają się wojny napoleońskie, wojna siedmioletnia oraz właśnie wojna o sukcesję hiszpańską, która objęła znaczną część Europy i świata.

Wojna ta była niezwykle kosztowna — Wielka Brytania i Francja wyszły z niej z długiem przekraczającym 5–7 rocznych budżetów. Zdołały się z niego wydobyć dopiero poprzez finansowe manipulacje państwowe.

W Anglii nazywana jest ona „wojną królowej Anny”, ponieważ trwała niemal przez cały okres jej panowania.

Podczas wojny powszechne stały się działania korsarskie. Wszystkie strony konfliktu wynajmowały korsarzy – prywatne osoby wyposażające własne statki, posiadające królewski list kaperski pozwalający na atakowanie wrogich jednostek.

Po zakończeniu wojny wielu korsarzy zostało bez zajęcia, a część z nich zaczęła uprawiać piractwo. Większość słynnych piratów wspomnianych przez Johnsona działała właśnie w latach 10–20 XVIII wieku.

„Wyspa Skarbów — fikcja czy rzeczywistość?” Kirill Nazarenko. Charles Johnson „Historia rozbojów...”

Czynniki polityczne nie kończą się na tym. W 1688 roku w Anglii obalono króla Jakuba II, katolika, co było problemem w państwie, którego większość mieszkańców była protestantami. Irlandia natomiast była niemal w pełni katolicka. Zwolennicy Jakuba II przy wsparciu Francji przez wiele lat podejmowali próby odzyskania tronu.

Najbardziej znane wydarzenie to powstanie szkockie z 1745 roku, zakończone klęską w bitwie pod Culloden.

W tym okresie atmosfera polityczna była napięta, a byli zwolennicy Jakuba II mieli motywację, by chwycić za broń.

Równocześnie Europa żyła pogłoskami o skarbach. To właśnie one inspirowały awanturników i piratów. Przykład z 1702 roku – gdy Hiszpańska flota skarbów została zatopiona w Zatoce Vigo – stał się legendą, mimo że większość ładunku wcześniej rozładowano.

Z kolei w 1715 roku 11 hiszpańskich galeonów rozbiło się u wybrzeży Florydy. Choć Hiszpanie odzyskali większość ładunku, pirat Henry Jennings zdołał ukraść skarb wart 87 tysięcy funtów – ogromny jak na pirackie standardy.

Kreskówka „Wyspa Skarbów”

Dla porównania: kapitan Flint miał rzekomo zakopać 700 tysięcy funtów – osiem razy więcej niż Jennings zdobył w rzeczywistości.

W powieści pojawiają się również historyczni piraci: Czarnobrody (Edward Teach) oraz William Kidd. Teach wykorzystywał swój wygląd jako element zastraszenia – wkładał płonące lonty pod kapelusz i nosił mnóstwo pistoletów.

Kidd jest natomiast często uważany za najbardziej niewinnego z piratów, który padł ofiarą nieudolnej biurokracji.

Wspomniani są też Bartholomew Roberts i Edward England, którzy rzekomo dowodzili załogami, w których służył Silver. Pozwala to datować akcję książki na lata 30. XVIII wieku.

Po 1722 roku piractwo gwałtownie upadło, a Karaiby oczyszczono z pirackich flot. Dlatego postać Flinta jako aktywnego pirata w latach 30–40 XVIII wieku byłaby mało prawdopodobna.

Filmowa adaptacja „Wyspy Skarbów” z 1982 roku

Piraci działali wszędzie tam, gdzie przebiegały szlaki handlowe. Tak było w XVIII wieku i tak jest dziś – piractwo współczesne występuje m.in. u wybrzeży Somalii oraz Singapuru.

Pojawia się również postać admirała Benbow – bohatera wojny o sukcesję hiszpańską, który stracił nogę i poświęcił życie w ostatniej bitwie.

Silver wspomina też Edwarda Hawke’a, twierdząc, że stracił nogę pod jego dowództwem. Najpewniej chodzi o bitwę pod Quiberon z 1759 roku.

Stevenson nie zawsze trzymał się realiów historycznych. Doktor Livesey wspomina służbę w wojnie o sukcesję austriacką, jednak w XVIII wieku status lekarza był zbyt niski, by mógł on pełnić funkcję oficerską czy sędziowską.

Dr Livesey w kreskówce „Wyspa Skarbów”

Opis ubioru i wyglądu postaci jest częściowo zgodny z epoką. Marynarze nosili krótkie kurtki i długie spodnie, kapitanowie – bogato zdobione stroje. Peruki były powszechne i uważane za higieniczne.

Silver miał drewnianą protezę, zapewne dość porządną, skoro był właścicielem tawerny. W polskim przekładzie pojawia się błąd: „złote koronki” to nie koronki, lecz galon, czyli złota taśma na kapeluszu.

Hispaniola była szkunerem – z żaglami skośnymi na dolnym maszcie i żaglami rejowymi powyżej, co łączyło zalety szkunera i barku. Statki handlowe często miały taki układ żagli, umożliwiający obsługę przez niewielką załogę.

Stevenson popełnił jednak błąd, umieszczając na Hispanioli trzy łodzie – w XVIII wieku standardem była jedna.

Trasa rejsu była realistyczna: wypłynięcie z Bristolu w kierunku Azorów, a następnie Karaibów. Na końcu bohaterowie trafiają do hiszpańskiego portu, zapewne na Kubie.

Chodzenie po desce – jedna z metod egzekucji piratów

W powieści pojawia się także temat chodzenia po desce, choć historycy wątpią, by piraci faktycznie to praktykowali. Znacznie łatwiej było po prostu zepchnąć kogoś za burtę.

Stevenson opisuje również dziewięciofuntową miedzianą armatę obrotową, która w XVIII wieku nie istniała — była technologią XIX wieku. Na małych szkunerach stosowano zazwyczaj lekkie armaty trójfuntowe.

Blokhauz na wyspie jest kolejnym problematycznym elementem — trudno sobie wyobrazić, by piraci budowali skomplikowaną palisadę, której wzniesienie wymagało ogromu pracy. Jednak dzięki temu Stevenson mógł stworzyć efektowną scenę oblężenia.

Ben Gunn zbudował korakl – prymitywną łódź z wiklinową ramą, faktycznie używaną w Irlandii, lekką i łatwą do transportu.

Korakl Bena Gunna z „Wyspy Skarbów”

Na koniec przejdźmy do skarbów Flinta. 700 tysięcy funtów to astronomiczna suma – odpowiadająca budżetowi Imperium Rosyjskiego na początku XVIII wieku lub jednej siódmej budżetu Wielkiej Brytanii.

Podział łupów wśród piratów był stosunkowo demokratyczny: kapitan otrzymywał 3–5 udziałów, oficerowie kilka, a zwykli piraci po jednej części. Na okrętach królewskich dysproporcje były gigantyczne – kapitan mógł otrzymać nawet setki razy więcej niż marynarz.

Jim Hawkins na pirackim statku otrzymałby pół udziału jako chłopiec okrętowy. Doktor Livesey – niewiele, bo lekarze mieli niski status. Squire Trelawney byłby odpowiednikiem admirała jako właściciel statku.

Na zakończenie kilka rekomendacji lekturowych: o piratach pisali m.in. Kir Bułyczow (Mozheiko), Kopelev, Makhovsky, Balandin i Hanke.

Pamiętajmy jednak, że „Wyspa Skarbów” to przede wszystkim dzieło literackie – z bohaterami inspirowanymi realnymi postaciami, ale niebędące dokumentem historycznym. To wspaniała książka, która prawdopodobnie na zawsze pozostanie najważniejszą powieścią o piratach.

Mamy nadzieję, że artykuł był dla Ciebie przydatny!

Dowiedz się więcej o projekcie Corsairs Legacy – Historyczny Symulator Pirackiego RPG i dodaj grę do listy życzeń na stronie Steam.